Peter Weir

Jak ostatnio widziałem ten film, to napisałem, że to jest jeden z najlepszych scenariuszy, jakie istnieją. Teraz powtarzam seans i ten scenariusz jest tylko lepszy. Twórca potrzebował jedynie TRZECH MINUT (!), aby zawiązać akcję, przedstawić świat i bohatera oraz rozpocząć konflikt. W trzeciej minucie z nieba spada sprzęt i już wiemy, że film się zaczął. Potem tylko się dowiemy, że tak naprawdę zaczął się dawno temu, a lampa nie zaczęła w bohaterze wzbudzać wątpliwości co do otaczającego go świata. Te wątpliwości już miał, tylko w ten sposób dano nam o tym znać. I tym samym oglądaniu go zaczęło towarzyszyć napięcie – skoro wie, albo przynajmniej ma domysły, co zrobi z tą wiedzą? To zresztą przydaje się w trzecim akcie, gdy bohater podejmuje działania, w które możemy uwierzyć, bo w końcu nie zrobił tego z dnia na dzień. Planował to raczej przez ostatnie dwie dekady, może więcej.

Scenariusz można tylko chwalić i chwalić. Narracja jest wyłącznie wizualna i ugina się od małych, wielkich momentów – jak masa szczegółów do odkrycia później, jak opieranie Trumana o ścianę, bo tam jest reklama, albo obcasy żony, które można nasłuchiwać – ale też takie rzeczy, jak ukazanie strachu przed wodą bez mówienia tego wprost, na głos. Albo danie wtedy okazji dla aktora, aby ten zagrał… plecami. Subtelny, cichy moment, w którym nie jest nam pokazana twarz Trumana. Nie widzimy jego bladego oblicza, zaciśniętych zębów czy powiek… Nie widzimy tego strachu. A przecież mamy przed sobą Jima Carreya, który zrobiłby to na 50 różnych sposobów dzięki swojej niezwykłej facjacie. Co zamiast tego widzimy? Jego plecy. I tylko w ten sposób udaje mu się wyrazić masę emocji – od strachu, poprzez uspokojenie, schowanie obaw do szafy, by nikt ich nie widział, po nonszalancję.

Innym rewelacyjnym zabiegiem scenariusza jest wykorzystanie widowni. My jesteśmy tą widownią, ale też sam film ma swoją własną widownię, którą możemy oglądać. I pewien meta-sposób my również zaliczamy się do tej widowni. Oglądamy całość z dwóch różnych perspektyw, nieświadomie i świadomie będąc częścią całości, obserwując samych siebie podczas seansu. W ten sposób więcej widzimy, więcej czujemy i koniec końców jesteśmy czymś więcej, niż tylko widownią. Jesteśmy raczej tym głosem z nieba, który jednak nie mówi, a jest jedynie świadkiem wszystkiego. Nie stoimy po żadnej ze stron, jesteśmy autonomicznym bytem i świadkiem tych małych cudów – może nim być sam program, może nim być bohater i to, co sobą reprezentuje. Cudem może być też uczucie między Trumanem i jego miłością z czasów szkolnych.

I chyba chodzi tylko o to, żeby ten cud dostrzec, zamiast ironicznego „All right!!! Więc tego, gdzie jest TV Guide? Co jest na innych kanałach?” Oglądam Trumana już kolejny raz i kolejny raz upewniam się, że to dzieło sztuki i ogromna opowieść o walce człowieka z samym sobą. O wierzeniu w siebie. Rok później powstanie Matrix, który będzie się wydawać pod wieloma względami mówić to samo, ale Truman mówił inaczej. I mówił o każdym z nas. I mówił do nas w różnych okresach naszego życia, pasując do nas wtedy, gdy chcemy uwolnić się od presji społeczeństwa, jak i później, gdy zaczynamy w dorosłym życiu budować sami wokół siebie takie bezpieczne show, gdzie każdy element jest znajomy i zaplanowany, a my nie musimy od siebie już niczego wymagać i niczego zmieniać. W jakiś sposób Truman przewidział, że dwie dekady później będziemy żyli w bańkach. I pokazał, że wyjście z niej będzie pięknym momentem.