Peter Weir

Rok 1900 – podczas sielskiej wycieczki ze szkoły dla dziewcząt pod Wiszącą Skałę, która miała trwał jedno popołudnie, dochodzi do zaginięcia czterech osób w niewyjaśnionych okolicznościach. Opowieść ta zgłębia reakcje społeczne na to wydarzenie.

Film ma osobliwą konstrukcję, szczególnie pod względem tempa. Nie ma tu tak naprawdę łączenia wydarzeń, ciągu przyczynowo skutkowego, nie ma zgłębiania któregokolwiek wątku lub motywu w jakimś znacznym stopniu. Nie ma nawet jednoznacznie baśniowej lub realistycznej stylistyki. Zamiast tego… No właśnie. Pierwsze trzydzieści minut to jednoznacznie perła: poetyka w dialogach, oniryczność zachowań oraz spojrzeń. Reżyser od samego początku umieszcza nas w kontekście ponad nami samymi – jesteśmy spadkobiercami milionów lat świata wokół nas i żyjemy chwilę wobec rzeczy większych od nas. Tytułowa góra kształtowała się w końcu milion lat, ale jest ona jeszcze młoda wobec swoich pobliskich koleżanek, mających setki milionów lat. Narastające napięcie prowadzące do zaginięcia niczym sekwencja snu stająca się stopniowo koszmarem – ale takim, który oswaja nas z nim, zamiast nim straszyć. Zaginięcie wcale nie jest takie przykre, niezrozumiałe zachowanie, trans, to wszystko… jest dobre, zachowaj spokój. Dlatego też krzyk tak mocno działa, budzi nas i uświadamia realizm wydarzenia. Ludzkie życie zniknęło, ludzka niewinność została utracona.

Potem film wydaje się sam nie wiedzieć, co ze sobą zrobić. Tutaj pochyla się nad chłopem, co w końcu weźmie sprawy w swoje ręce i pójdzie szukać dziewczyny. A tam jedna ze studentek ma nieopłacone czesne, więc może zostać wyrzucona i wrócić do sierocińca. A obok… w sumie to niewiele więcej. Film nie wie, gdzie iść – w sumie podobnie jak bohaterowie, nie umie się odnaleźć w tej nowej rzeczywistości „po zniknięciu”. Czy to wada? Oczywiście, widzom może to przeszkadzać. Sam reżyser opowiadał o reakcji producentów rzucających szklankami po seansie, że zobaczyli thriller z zagadką, która nie zostaje rozwiązana – po co to więc? Oni nie znają odpowiedzi. Ja jednak, uważając Pozostawionych za największe arcydzieło w historii kinematografii, mam inną perspektywę. I w sumie jest mi łatwiej zaakceptować to, czym Piknik… jest, bo w końcu Pozostawieni robią to samo, tylko lepiej – tam też nie wiedzieli, jak ruszyć dalej, ale jednak narracyjnie było to bardziej spójne.

Weir prawdopodobnie celowo nie wyczerpuje tematu – kolejnymi filmami udowodni, że umie zrobić to wszystko, a nawet więcej – i nawet nie chodzi o rozwiązanie zagadki, ale pobieżność przedstawienia reakcji pozostałych ludzi, na świat po tym wydarzeniu, na spójność, na interpretację. To w końcu realizm, do którego magia weszła na chwilę i to wszystko, nie możemy teraz żyć czekając na nią, wyglądając jej. Ludzie reagują negacją, smutkiem, zapadnięciem się w sobie albo oddaniem innym tematom – w końcu tragedia nie jest ważna, ważne, że rodzice zabiorą stąd swoje pociechy w trosce o ich los. Ważne, że to wyjątkowe zdarzenie nie wprowadzi żadnej zmiany, a los potoczy się tak, jak dawniej, ludzie pozostaną jakimi byli. Tragedii, na której film się kończy, nawet takie magiczne zdarzenie nie mogło zapobiec.

Czy możemy to zrozumieć? Tu i tam są wskazówki pozwalające dać nadzieję, że to jest do zrozumienia i wyjaśnienia, tylko reguły nie są jasne. Może potrzebne było poświęcenie, jak z tym chłopakiem, który naprawdę musiał oddać część siebie, by jedna dziewczyna wróciła? Może doszło do jakiejś wymiany i jego część musiała tam zostać? Czy to w ogóle istotne? Życie toczy się dalej dla większość z nas. I tak sobie myślę – ten film bardziej istniał w tamtych czasach, kiedy świat wokół był bardziej… tajemniczy. I seriale pokroju Z archiwum X na tym zyskiwały. Konspiracje, spiski, Trójkąt Bermudzki, czarna dziura, Wielka Stopa czy sąsiad z solą z Home Alone. Nieznane było wtedy bardziej fascynujące, dzisiaj to przeminęło. Wtedy z miejsca byliśmy w stanie uwierzyć, że film odtwarza prawdziwe wydarzenia sprzed stu lat, dzisiaj to już raczej nie jest możliwe i nie będziemy zdziwieni, gdy przeczytamy, że książka opowiada całkowicie zmyśloną historię. A może to tylko ja?

PS. Sama autorka zamierzała wyjaśnić tajemnicę, jednak finałowy rozdział został usunięty dzięki sugestii wydawcy. Wydany został po śmierci autorki, lata po wydaniu książki oraz powstaniu filmu. Zapewne wtedy też napisała początek, w którym mówi: „Skoro wydarzenia tutaj opisane miałyby miejsce w roku 1900 i wszyscy zaangażowani w nią nie żyją, wydaje się nieistotne, czy są one prawdziwe albo nie”. Tak jak z dziełem fikcji albo prawdy – kiedy oglądamy film, często nie ma dla nas znaczenia, że są to aktorzy udający ludzi, którzy nigdy nie istnieli. Ważne, że to ludzie wysyłający nam w ten sposób jakiś sygnał, zwracający się do nas – bo też jesteśmy ludźmi.