Krótkometrażówki, od kiedy tylko pamiętam miały kiepską renomę. Były nagradzane i miały swoje miejsce w ogólnym panteonie X muzy, ale nigdy nie były widziane jako równe. Oglądam krótkie metraże od 2009 roku i ilekroć wpadałem w jakiś ciąg oglądania ich, to przy okazji musiałem bronić ich czci, ponieważ takie nadrabianie było odbierane jako nabijanie sobie ocen. Nawet dziś nie mogę powiedzieć, że widziałem ponad 5000 filmów, bo zawsze znajdzie się ktoś, kto powie, że tak naprawdę widziałem jakieś 4500, a reszta to krótkie metraże. Ich nawet nie powinno się oceniać. Spotykałem ludzi, którzy nie robili tego w ogóle albo dzielili swoją skalę, że filmom krótkometrażowym dawali maksymalnie 5/10 albo coś w tym stylu, bo wyłącznie filmy pełnometrażowe zasługują w ich opinii na pełną skalę ocen. I tak dalej…
Tymczasem od krótkich metraży kino się zaczęło, od nich zaczyna się też kariera wielu twórców filmowych: od etiudy czy fabuły trwającej 15 czy 30 minut. Często słyszę, że reżyser musi pokazać najpierw, że umie zrealizować produkcję trwającą cztery minuty, zanim dadzą mu budżet na kinowy debiut. Ta forma ma po prostu swoje miejsce i wielokrotnie różni ludzie udowodnili, że w ciągu kilku minut potrafią zachwycić odbiorcę. Lubię wracać do znanych reżyserów i odkrywać ich krótkie filmy. Są nawet twórcy, których najlepsze prace trwają kilka minut – jak choćby Buster Keaton czy Makoto Shinkai, Chuck Jones, Marcel Łoziński… Nie widzę sensu w wyłączaniu ich dorobku poza ogólny obraz kina. Wspomniane nazwiska znajdują się w moim rankingu reżyserów, krótki metraże uwzględniam w rankingach choćby najlepszych filmów roku. Różnie ludzie to odbierają, ale zakładam cały czas, że to tylko tymczasowe. Wystarczy choćby patrzeć na serial Love, Death and Robots, przeciętny zbiór krótkich produkcji. Ludzie oglądają coś, w czym każdy odcinek ma inną długość, od pięciu minut do osiemnastu – i odkrywają, że tak też można. I są zachwyceni. Następny krok to właśnie produkcje, które wymieniam poniżej.
Jednak z krótkimi metrażami jest tak, że trudno się o nich pamięta. Pięć lat po seansie pamiętam najczęściej samą treść, ale nie tytuł. I spędzam godzinę, próbując znaleźć produkcję, w której pracownik biurowy zakochuje się w kobiecie, którą widzi przez okno w trakcie pracy. To zresztą prowadzi mnie do innego ważnego punktu na ten temat: będę pisał otwarcie o wrażeniach z produkcji, jeśli będzie to konieczne, aby oddać jej wartość. Zdradzę zakończenie, jeśli trzeba, ponieważ te najlepsze krótkometrażówki oferują unikalne doświadczenia, co nie jest związane w ogóle z tym, czy znamy wcześniej fabułę albo nie. Na potrzeby tej publikacji wracam do wielu tytułów i zakochuję się w nich na nowo. Niektórym wystarczy w końcu siedem minut i nie ma sensu od nich wymagać więcej.
Bez kolejności. Bez pisania na około. Czyste i otwarte pisanie o krótkich metrażach. Na razie zakładam pisać wyłącznie o tych najlepszych, na cztery czy pięć gwiazdek (o reszcie wystarczy jedno zdanie na filmwebie), ale to może się zmienić.
★★★★★
Dziewczynka z zapałkami (2006) 7 minut
Z serii „idźcie w c*** z tak smutnymi rzeczami”. Tutaj reżyser Króla Lwa opowiada klasyczną baśń o dziewczynce próbującej przeżyć na mrozie. Nie ma dialogów, jest tylko animacja – delikatna i… ciepła, wyrozumiała. Kluczowy moment zrealizowano w genialny sposób – pamiętali, że tworzą dla dzieci. Może nawet to oni przedstawią im śmierć jako pierwsi? Wielka odpowiedzialność na nich spoczywała, a oni podołali wyzwaniu. Piękna rzecz.
Sześciostrzałowiec ("Six Shooter", 2004) 26 minut
Zanim Martin McDonagh robił In Bruges oraz Trzy billboardy…, to stworzył ten tytuł, tutaj każdy kogoś stracił, jakiś chłopak przeklina i chce gadać o jakiejś krowie, a na koniec pozostaje nam jedynie zakrzyknąć: co za dzień! To jedna z tych ambitnych produkcji, w których w sumie nic się nie dzieje i trzeba się zastanowić, co twórca chciał przekazać. To w końcu zwykła podróż pociągiem, a jednak pomimo tego, że trzy osoby straciły życie, naszą pierwszą reakcją na koniec będzie coś w stylu: „to wszystko? Jak to?”. Wystarczy jednak zacząć się zastanawiać nad tytułem tej produkcji, a wtedy już coś zacznie się wykluwać…
A może to tylko ironiczna anegdota o tym, w jakich chwilach tracimy wiarę w Boga, a w jakich ją odzyskujemy.
Dzieci z Leningradzkiego (2005) 28 minut
Piękny dokument krótkometrażowy o dzieciach które uciekły od złych rodziców i brutalnych opiekunów, aby znaleźć dom na całe życie – na ulicy. Z jednej strony – „idźcie w chuj z takimi filmami”. Z drugiej strony – „ja pierdolę”, ponieważ słuchanie historii tych maluchów nie jest czymś łatwym. Konflikty z pijanymi rodzicami były jedynie początkiem smutnych wydarzeń w ich życiu. Są przerażeni na myśl o tym, co będzie, gdy dorosną – nie chcą wyrosnąć na bezdomnych. Słuchanie tego wszystkiego jest po prostu niewiarygodne, z drugiej strony – twórcy i tak musieli dojebać do pieca kończąc dokument na śmierci nastolatki, a z OFF-u jedno dziecko niemal na 100% czyta z kartki przygotowany monolog. Byle tylko formuła dokumentu się zgadzała, żeby było „mocno” jak w programie telewizyjnym. Pod tym wszystkim jest jednak życie i jego prawdziwe problemy, których – w mojej opinii – należy być świadomym. Nie jest to łatwy seans, ale to akurat najmniejszy problem.
Osobiście lubię myśleć, że to prequel Trailer Park Boys.
Kiwi! (2006) 3 minuty
Krótkometrażowa produkcja – naprawdę krótka! – która wydaje się nieskończona. A przynajmniej jej smutek taki się jawi w mojej pamięci. To wręcz zasługuje na kryminał, w jak głęboki żal wprowadza seans tej animacji. Jedno marzenie spełnione za wszelką cenę, a ja zapominam, że to przecież najszczęśliwsza chwila w życiu głównej postaci…
7:35 rano ("7:35 de la mañana", 2003) 7 minut
Lubię myśleć, że ten short to część Pozostawionych. Poranek w knajpie, którego nigdy nie zrozumiemy i nigdy nie zapomnimy. Nie ma sensu pisać bardziej szczegółowo – to niezwykłe doświadczenie, które możemy odebrać, jak tylko chcemy: jako zwykły żart albo coś strasznego poważnego.
Adagio (2000) 8 minut
Głęboka metafora zrealizowana przy użyciu kilku kartek papieru. Urok krótkich metraży w pigułce. Obejrzałem ten tytuł pierwszy raz jakoś niedługo po przeczytaniu powieści Ayn Rand i zobaczyłem tutaj podobne przesłanie: opowieść o sytuacji, w której los ludzkości oparty jest o wybitne jednostki, które jednak są nienawidzone przez resztę społeczeństwa. Jedna kartka papieru jest czysta, reszta jest czarna. Czarne przetrwają dzięki białej, ale gdy już jej nie potrzebują, dążą do jej zniszczenia. Są inne sposoby, aby interpretować tę historię – jako choćby opowieść o ludziach potrzebujących konfliktu. Na koniec posypują głowy popiołem i chwalą imię Białej Kartki, ale używają jej, aby kontynuować to, co robili wcześniej: nienawidzenie wybranych kartek. Innych kartek. Piękna rzecz. I ta muzyka! A kamera zachwyca swoją płynnością, chociaż oglądamy przecież film poklatkowy. Z mnóstwem kartek w kadrze, wszystkie poruszane oddzielnie. Dzieło sztuki pod każdym względem.
Po uszu ("Head Over Heels", 2012) 10 minut
Próbowałem napisać wyjaśnienie sztuczki tej produkcji, ale nic mi z tego nie wyszło. Napiszę więc tak: Po uszy opowiada o życiu dwójki ludzi we wspólnym domu, którzy dopiero uczą się żyć wspólnie. Przeszkadzają sobie, wchodzą w drogę jedno drugiemu, walczą o własne miejsce w obopólnej przestrzeni. Na szczęście na ekranie w końcu uczą się żyć pod jednym dachem i akceptują odmienne punkty widzenia, co w genialny wizualnie sposób oddano w tej animacji. Jeśli więc w sobotę ktoś nadal budzi was odkurzaczem o szóstej rano – pokażcie mu ten piękny krótki metraż.
Someone Gaze ("Dareka no Manazashi", 2013) 6 minut
Kobieta wraca do domu i odbiera telefon od ojca, który zaprasza ją na kolację. Oboje się okłamują – ona mówi, że jest zajęta, chociaż nie ma planów. On ma w ręku kupiony obiad i chce do niej wpaść, ale mówi, że to była tylko luźna myśl. Ten krótki metraż zgłębia tę dziwną sytuację, która jest znana pewnie nam wszystkim. Paradoksalne poplątanie będące podsumowaniem długoletniej znajomości i wielu sprzecznych myśli, ale w tym wszystkim wyraźnie tli się silna miłość między nimi. Piękna rzecz. Można płakać, jeśli ktoś potrzebuje.
The Fantastic Flying Books of Mr. Morris Lessmore (2010) 15 minut
Największy wyraz miłości do książek, jaki film ma do zaoferowania. Krótka opowieść, w której wartość, jaką one mają dla nas, jest równa tej, jak my jesteśmy ważni dla nich. Po części wydaje się, jakbyśmy istnieli dla siebie nawzajem: ludzie dla książek, książki dla ludzi. Nawzajem sprawiamy, że jesteśmy tym, czym jesteśmy; że jesteśmy ważni czy szczęśliwi. Trudno wręcz powiedzieć, kto zrobił ten tytuł: czy ludzie dla książek, czy książki dla ludzi? Kto tu wyraża miłość do kogo? Można uronić łzę, jedną albo kilka. To piękna rzecz. I tak zupełnie przy okazji: w Łodzi znalazłem bar, gdzie na ścianach przykręcone śrubami zostały stare książki. Straszne miejsce.
Pamięć cielesna ("Kehamälu", 2011) 7 minut
Enigmatyczny tytuł, w którym pociąg wiezie istoty zbudowane ze sznurka. Mają kształt ludzki i podczas podróży zaczynają… Zanikać. Jakaś niezwykła siła zaczyna działać, ciągnąć każdego po kolei. Smutna rzecz, nawet jeśli nie wiemy, że ta estońska produkcja odnosi się do wywozu ludzi z tamtych terenów w 1941 roku, kiedy wjechał Związek Radziecki. Jest po prostu coś przygnębiającego w oglądaniu tragedii, na którą nie mają bohaterowie wpływu. Zostaje im tylko czekać na koniec. Krótka chwila, o której wiele nie można powiedzieć, ale wciąż mówić warto.
★★★★
Push Comes to Shove (1991) 6 min
Przedziwna animacja, w której dwóch panów robi sobie krzywdę w iście kreskówkowym stylu. Każdy kolejny żart buduje jeszcze większy żart, który dopiero na końcu się ujawnia i… To wszystko. Humor oparty na absurdzie, za którym nic nie stoi (opis na IMDb mówi wszystko: czasami drobne rzeczy bolą najbardziej), co jest moim głównym problemem z takimi produkcjami. Seria gagów, w większości pierwszorzędnych. Sześć minut, których nie będziecie żałować, jeśli lubicie dziwności.
The Fall (2019) 6 minut
Jonathan Glazer wrócił po sześciu latach od Under the Skin i zrobił horror krótkometrażowy przywołujący na myśl Loterię Shirley Jackson (o małym miasteczku, gdzie losują co roku jedną osobę, którą następnie ukamienują). Całość zrealizowana jest na pierwszy rzut oka jako animacja poklatkowa, ale nie, mówimy tutaj o aktorach w maskach. Powolna opowieść destylująca strach przed decyzją większości o tym, czy żyjesz albo nie. Sami musicie ustalić, jak dalece taki short jest dla was istotny. Tutaj strach nie odchodzi i zostaje z odbiorcą po seansie.
Madium Rare (2007) 14 minut
Krótkometrażowy… erotyk? Zaskakujący swoim kierunkiem tytuł – w końcu zaczyna się od sceny, w której nasz protagonista ucieka przed pościgiem. Ukrywa się i zapewne modli o przeżycie, aż tu… Wszystko się zmienia. W końcu nigdy nie jest tak źle, żeby nie mogło być lepiej. Nie ma sensu więcej zmieniać, po prostu wszystko dobrze tu zrobiono. Skorzystano z tego, że mają mało czasu, dlatego skupili się tylko na tym, co chcieli powiedzieć. A wspomniana erotyka faktycznie działa – delikatny dotyk ma siłę tysiąca armat. Jest w tym całym pomyśle coś uroczego.
Neuro (2004) 3 minuty
Mała, koślawa animacja o życiu w bloku, gdzie każdy sobie przeszkadza. Sympatyczny żart o tym, że akceptujemy świat wokół nas, ale nie umiemy zaakceptować siebie nawzajem.
Lucky (2006) 3 minuty
Krótki metraż złożony nie tyle z jednej sceny, ile jednego momentu. Pierwszy seans zaskakuje naprawdę mocno, dopiero po kilku seansach ta skromność formalna przestała mi wystarczać. Nadal jednak mam tytuł zachwycający kaskaderką oraz sprawiający zwyczajną frajdę. Warto wracać!
9 (2006) 10 minut
Historia jest dosyć typowa: osadzona w fantastycznym świecie, w którym duża, groźna bestia poluje na małe, bezbronne istoty. Tę produkcję wyróżnia wizualna część, wykreowany na ekranie świat post-apokalipsy i laleczkowych bohaterów, oraz sporo motywów, które następnie dałoby się rozwinąć w coś więcej. Ta animacja przerodziła się parę lat później w pełny metraż (którego nie jestem jednak fanem – wolę pozostać przy tej krótszej produkcji).
Pixel (2010) 2 minuty
Popkultura growa wchodzi do naszego świata. Ładna ciekawostka na granicy ze spełnieniem marzeń, chociaż wygląda jak reklama konsoli do grania.
★★★
Piotruś i Wilk (2006) 30 minut
Fenomenalna animacja poklatkowa, dobrze zbudowana atmosfera oraz historia, która niezupełnie pozwala wybrzmieć poszczególnym motywom. Ponoć jest to tytuł o przyjaźni, chyba próbuje też pokazać Piotrusia jako króla zwierząt czy coś w tym rodzaju – ale nic z tego nie zostaje w pełni rozwinięte. Oglądamy, jak bohater wymyka się nad zamarznięte jezioro, gdzie zabawę przerywa mu wilk. Dochodzi do starcia i całość się kończy, ale tak w sumie – po co to było? Wszystko, co mnie zachwycało, miało swoje źródło w animacji. Wilk, jego futro i ruchy, zaplątany w siatkę – jak to wyglądało!
Moloch (2006) 7 minut
Enigmatyczna i banalna produkcja o Molochu, który „co pewien czas budzi się z letargu, aby wywołać najgorsze, ludzkie instynkty”. Na plus mroczna animacja.
Nic się nie dzieje ("Flatlife", 2004) 10 min
Przyjemna komedia animowana o życiu kilku mieszkańców pewnego bloku. Zbiór anegdot i zabawnych sytuacji, nic więcej.