Jerzy Hoffman

Lubię brać się za reżyserów i oglądać ich filmy tylko po to, aby dobić do np. liczby 10 obejrzanych. Głównie dlatego, że nie wiem wtedy, na co trafię – niewielu jest takich, u których słyszałem o wszystkich dziesięciu. Jest wtedy szansa, że trafię na jakąś perełkę, albo chociaż coś mniej znanego. Z Polskimi reżyserami jest to tym łatwiejsze, że ich filmy zazwyczaj są legalnie dostępne – Jerzego Hoffmana akurat powtórzyłem „Prawo i pięść”, więc stwierdziłem: dobra, teraz jego kolej. Póki żyje. Co by o nim nie sądzić, to jednak stał za paroma istotnymi filmami – na studiach filmowych w Moskwie poznał Edwarda Skórzewskiego, z którym współpracował na początku kariery. Wtedy też zaczął czarną serię w polskim dokumencie („Uwaga, chuligani!”), który był buntem wobec narracji socrealistycznej o codziennym życiu obywateli. Zaraz potem stworzył najwyżej oceniany polski western – czy tam eastern, „Prawo i pięść” – co dla wielu kinomanów jest odkryciem, że w ogóle w Polsce taki gatunek nakręcono. Po rozstaniu ze Skórzewskim stał się specjalistą od Sienkiewicza, zyskując przychylność z każdej strony za „Potop” – co stało się dosyć na około, bo było sposobem na cenzurę ingerującą w dzieła o tematyce współczesnej, więc stąd wziął się pomysł na ekranizację konfliktu z 1655 roku. I jakby tego było mało, nakręcił drugą adaptację „Znachora”, która do dzisiaj jest pokazywana kilkanaście razy do roku w telewizji.

Tyle wiedziałem przed przyjrzeniem się innym jego filmom. I tyle też wiem po ich obejrzeniu, a przynajmniej to są nadal te najważniejsze punkty. Teraz wiem, że we współpracy ze Skórzewskim nakręcił więcej filmów, w tym „Trzy kroki po ziemi”, czyli zbiór trzech noweli zaangażowanych – z czego trzecia jest tak głupia, że to najgorsze, co Hoffman w mojej opinii nakręcił. Przynajmniej głupia w przezabawny sposób: jak wam powiem, że będziecie mieć ubaw oglądając perypetie pani lekarz śpieszącej się do umierającego pacjenta, to mi nie uwierzycie, ale tak właśnie jest. „Wedle wyroków twoich” ma ciekawą strukturę narracyjną – towarzyszymy małej dziewczynce pochodzenia Żydowskiego, która ucieka przed Niemcami i spotyka po drodze nowych ludzi, którzy mają wobec niej różne nastawienie. Dzięki temu przez ekran przewija się milion świetnych aktorów, ale jednak dramaturgicznie film w ogóle nie działa. Dobrze tylko, że taki film – pokazujący, jak Polacy pomagali Żydom i ryzykowali życiem – też powstał. Pewnie powstało ich więcej, ale jakoś nie stanowią kanonu polskiej kinematografii. A „Piękna nieznajoma” to już film swoich czasów – zmiany ustrojowe i cholera wie, co robić. Całe polskie kino się pogubiło i przestało być potęgą na skalę światową. Hoffman zdecydował się wtedy kręcić adaptację Tołstoja z Nikitą Michałkowem, która nie ma jednoznacznego stosunku do nowej Rosji, ale podkreśla tu i tam jej przeszłe osiągnięcia. Z tego wszystkiego cieszę się tylko z odkrycia „Jarmarku cudów”. Prawdziwa kapsuła czasu i pokaz, że ludzie zamiast ciągnąć ślepo do nowoczesności i miasta, wolą w weekend wybrać się na jarmark i doświadczyć tej samej rozrywki, która bawiła w czasach ich babć i dziadków. I ta energia wybija się nawet dzisiaj.

Później dokończył trylogię Sienkiewicza, co spełniło oczekiwania finansowe i frekwencyjne (Kałużyński ocenił jednak, że starano się usunąć z niej wydźwięk antyukraiński, przez co zepsuto całość – wydźwięk ten pozostał, przez co w późniejszych latach zarówno Ukraina jak i Rosja nakręcili swoje wersje tych wydarzeń, oba o wydźwięku antypolskim), oraz „Starą baśń” i „1920: Bitwa warszawska”, którą pamiętam szczególnie za recenzję w „Filmie”, która starała się być z całych sił pozytywna, że z małymi kamerami biegali pomiędzy aktorami podczas scen bitewnych… I ocena, 4/6. Widownia zapamiętała tancerkę z telewizji, której dali aktorską karierę i w jednej scenie strzelała z karabinu. Od tamtego czasu cisza w karierze Hoffmana, który niedługo będzie mógł świętować setne urodziny. Udowadniać nic już nie musi, w historii się zapisał i ta gorsza strona kariery została już chyba teraz zapomniana. Losy tego człowieka są dowodem na poparcie tezy, że liczy się przede wszystkim to, co zrobiło się dobrze. Za to się będzie pamiętanym. A może to tylko ludzie z jego czasów będą mieli takie szczęście?

I zapamiętać: w Toruniu na rynku Nowomiejskim znajduje się rzeźba wozu z dobytkiem upamiętniająca „Prawo i pięść”. Jak tam wpadnę w listopadzie przy okazji Camerimage, to dorysuję kutasa.