Agnieszka Holland

Pani Agnieszka nie była odpowiednią osobą, żeby poruszyć ten temat, ale to zrobiła.

To oparta na faktach historia dziennikarza, który przed II wojną światową udał się do ZSRR, aby zobaczyć na własne oczy, że propaganda kłamie. Następnie wrócił do siebie, gdzie nikt mu nie chciał wierzyć. Podstawowy problem z tym filmem jest taki, że nie tłumaczy tych fundamentalnych założeń, które właśnie opisałem. Jako widzowie ani nie rozumiemy, dlaczego bohater zdecydował się na takie poświęcenia, ani też dlaczego nikt mu nie chciał wierzyć. Jedna postać mówi, że nie można ot, tak zerwać relacji handlowych, skoro Wielka Brytania jest w ruinie, ale nie wiemy, co Związek Radziecki ma im takiego do zaoferowania, czemu inne kraje tak chcą tam inwestować. Nie rozumiemy po prostu ludzi biorących udział w tej opowieści. Ani jednej.

Twórcy wyszli z założenia, że muszą pokazać tragedię ZSRR. Zrobili to kosztem nudnej opowieści oraz ujmując głównemu bohaterowi rozumu, ponieważ ten wyrusza w podróż praktycznie bez przygotowania. Nie myśli o tym, że będzie mu trudno – bierze chlebak i już jest gotowy. Musieliśmy razem z nim zobaczyć wszystko na własne oczy: wejść do pociągu i siedzieć długie minuty, patrząc, jak nasz protagonista je nieświadomy, ilu ludzi na niego patrzy, czekając na okruszki chleba, jakie mu spadną na spodnie. Głuchy, ślepy, iloraz inteligencji przykręcony na wsteczny. To samo w scenie jedzenia ludzkiego mięsa – zdąży wszystko przetrawić, zanim sobie uświadomił, co mu włożyli do ust. Jak tam przeżył, to nie wiem – znaczy wiem, jego losy znaczy teleportacja. W jednym ujęciu wchodzi do lasu, w drugim jest już w mieście, dzięki czemu ledwo może się osobiście zaangażować w jakieś problemy, które natyka. Było mu o wiele za łatwo. Przez cały film jest mu za łatwo. Dostaje wizę do ZSSR i natychmiast wie, komu tam ufać, a komu nie. Jednych biorą na zakładników, jego wypuszczają wolno. Jemu się tłumaczą, ale inny na jego miejscu dostaje cztery strzały ostrzegawcze w kość czołową (oraz jej zaplecze). I się jeszcze trzyma, ale pęka i płacze, jak dzieci z niego będą drwić na ulicy. Film oparty na faktach, z całą pewnością, ale twórcy robią bardzo dużo, aby nie były one wiarygodne.

Właściwa część filmu – ta o powrocie i walce, aby wysłuchali jego prawdy – jest jego końcówką. Wcześniej twórcy zachowują się, jakby odkrywali coś nowego przed widzem, że ten nie jest świadomy, jak źle było w ZSRR. To nie jest tajemnicą, chociaż to jest tak traktowane. Większość filmu trzeba po prostu przeczekać, a gdy przychodzi co do czego, film się kończy w niesatysfakcjonujący, banalny sposób. Coś, co było problemem jeszcze kilka minut wcześniej (brak dowodów i „to tylko opinia przeciwko opinii”, nie mówiąc o dyplomacji i innych dorosłych kwestiach), teraz są zbywane wzruszeniem ramion. I kończymy. Za nami dwie godziny banalnego oświetlania połowy twarzy, wolnej narracji, kamery z ręki zastępującej dramaturgię, ale to wszystko nie ma znaczenia. Ważne, że twórcy zrobili, co chcieli, czyli dowalili komunistom. Powiedzieli: „U nas też jest źle, ale u nich jest dużo gorzej”. Nie zgłębili tematu jednak, nie pragnęli zrozumieć i nie pomogli nam tego zrobić. Wiemy, że było źle. Teraz popełniajmy te same błędy ponownie, tylko nie nazywajmy ich komunizmem. To wystarczy.