Robert Aldrich

Obraz pełen świętego oburzenia na cały teatr wojny. Zdobył mnie na wiele sposobów.

Tytuł zapowiada kino wojenne – i to dostajemy, ale na drugim planie (w takim znaczeniu, że dane nam będzie oglądać żołnierzy w akcji). „Atak!” jest przede wszystkim adaptacją teatralną i najważniejsze konflikty mają tu miejsce podczas debat oraz starć charakterów. Tytuł jest wieloznaczny: „Atak” jako sygnał, który został nie wypowiedziany, przez co żołnierze obwiniają dowódcę o śmierć towarzyszy, którym nikt nie poszedł na ratunek. „Atak” jest kontratak z kilku frontów, aby pociągnąć owego dowódcę do odpowiedzialności. I w końcu: dużo tutaj postaci atakuje siebie nawzajem, w ten lub inny sposób. Proste słowo, ale uderza celnie.

Scenariusz jest wzorowy – konstrukcja pozwala na rosnące napięcie, każda postać jest czytelna i oddzielna od pozostałych, dialogi są twarde i bezpośrednie. Wszelkie ideologiczne i skomplikowane warstwy tej historii przedstawiono we właściwy sposób. Każdy aktor robi solidną robotę, a reżyseria jest bez zarzutu: ile tutaj jest pięknie skonstruowanych ujęć, jak potrafiono stworzyć moment i przykuć uwagę widza. Że wcześniej była to sztuka teatralna czuć jedynie w tych kilku momentach, kiedy stoją lub siedzą blisko siebie, dyskutując nad czymś, ale nawet wtedy każde kolejne ujęcie utrzymuje uwagę widza i daje mu coś, na co warto patrzeć.

U swoich podstaw jest to film, w którym twórcy wyraźnie wyładowują złość, z której nie mogli się oczyścić w prawdziwym świecie. Aldrich jak i wielu innych ma doświadczenia wojenne, był też zniesmaczony tym, jak przedstawia się życie żołnierskie w kinie. „Atak!” nie jest kinem antywojennym lub podważającym sens takich starć: wsadza jednak kij w oko każdego ślepo zakładającego, że wyższy stopniem są odważniejsi, że medale są wartościowe, a armia jest wolna od przywar ciągnących w dół wiele innych instytucji. Nie mówi się o tym wiele, ale wystarczająco: w jaki sposób ów niekompetentny dowódca znalazł się w takim miejscu i czemu nic z tym nie można zrobić od strony władzy. Więcej się mówi od strony żołnierza i jego bezsilności wobec rozkazu, który jest nie tylko niewłaściwy, ale też nie oferuje żadnego wsparcia. Śmierć jest tutaj całkowicie zbędna, niepotrzebna, niczego nie osiągająca – teraz się zastanawiam, czy już wtedy widzowie dopatrywali się tutaj alegorii do wojny w Wietnamie, czy film zyskał ten poziom dopiero później („Attack” opowiada o 2 wojnie). Misja samobójcza jest w tym tytule samobójcza podwójnie.

Naprawdę czuć podczas seansu, że ta historia wyraża złość i agresję nie tylko z powodu osobistych doświadczeń, ale też zasłyszenia o wielu podobnych incydentach mających miejsce na innych stronach konfliktu, przekazywanych w tajemnicy, półgębkiem – film Aldricha mówi o tym nie tylko głośno i mocno, ale robi to od strony żołnierzy i tego, przed jakim wyborem oni stoją tak naprawdę. Fabuła idzie dużo dalej, pokazując jak bardzo milczenie jest na rękę wszystkim i koniec końców o fałszowanie historii wcale nie walczą ci, którzy ryzykują życiem, jeśli prawda wyjdzie na jaw. I ta agresja do mnie przemawia jak cholera – a to nie jest takie pewne w waszym przypadku. Widzicie, twórcy od czasu do czasu odchodzą od twardej rzeczywistości na rzecz powiedzenia czegoś. Z pasją. Chociażby żołnierz obiecujący dowódcy, że jeśli i on zostanie zostawiony samemu sobie, to wróci do generała, żeby mu wsadzić granat w dupę – nikt nie uwierzy, że taka sytuacja mogłaby się wydarzyć naprawdę i z całą pewnością film straci wtedy część widowni, która po prostu przestanie traktować go poważnie. A ja owszem, nawet się z tym zgadzam, ale z drugiej strony dużo bardziej cieszę się, że w ten sposób twórcy mogą się zemścić na wielu prawdziwych dowodzących, którzy odpowiadają za śmierć podopiecznych i nigdy za to nie odpowiedzieli.

Na tym małym przykładzie – bo zdradzać więcej nie chcę – chciałem zaprezentować, jak ten obraz robi coś jednocześnie mogącego zdobyć widza jak i go odrzucić. I to trwa aż do zakończenia, które absolutnie pokochałem za jego pewność siebie. Nie kończy się w otwarty, tchórzliwy sposób – jednoznacznie twórcy dają nam do zrozumienia, co ta postać zrobi dalej. Ujmę to tak: gdyby powstała nowa wersja tego filmu z akcją osadzoną w jakimś współczesnym konflikcie, ten tytuł i jego opowieść nadal miałaby rację bytu, ale poszczególne aspekty uległyby zmianie. I myślę, że chociaż część pewnie bym popierał – raczej darowano by sobie dramatyczne monologi zatrzymujące akcję w tle – to jednak jako całość nadal bym tęsknił do tej wersji, która jest bogata w romantyzm, w agresję, święte oburzenie, misję. Dzisiaj pewnie starano by się oddać życie, ale wtedy wiedzieli, że film jest fikcją – i użyli tego, aby stworzyć coś więcej niż życie. Jeśli o mnie chodzi – to drugie podejście jest cenniejsze.