Jeanne Dielman, Bulwar Handlowy, 1080 Bruksela (1975)

Zaczynamy od wstawienia ziemniaków. Potem tytułowa Jeanne, nasza bohaterka, przyjmuje klienta, spędza z nim czas, odbiera zapłatę i wraca do ziemniaków. Następnie dopiero rozbiera się i bierze kąpiel. Wszystkie te czynności wykonuje w ten sam sposób – skrupulatnie, starannie i z dystansem, bez emocjonalnego zaangażowania. Wszystko to coś nam mówi o bohaterce i jej codzienności. Kamera i pani reżyser również o to dbają – na zbliżeniach widzimy tylko fragment kobiety, od talii po szyję. Twarz nie jest istotna i wszystko, co ona symbolizuje. Gdy ujęcia są szersze, bardziej zdystansowane – wtedy kobieta stoi obrócona tyłem albo z boku kadru, w jego centrum z kolei jest mężczyzna: jasno oświetlony, wyraźnie obrócony przodem do obiektywu. On się liczy, ona nie. Nawet gdy kobieta jest samotna, to twórcy robią wszystko, by jej twarz nie przyciągała uwagi widza.

Nie wiemy, co oznaczał czas spędzony z klientem – zakładamy, że była to usługa seksualna, ale nic nas w tę stronę nie kieruje, zachowanie postaci czy warstwa audiowizualna jest całkowicie neutralna. Pasji w uczestnikach jest tyle, że równie dobrze mogli pójść na zaplecze, by robić zeznanie podatkowe. W sumie księgowi chyba lepiej zarabiają, ale za to hańba jest. Główna bohaterka nie wydaje się czuć hańby… Chociaż w sumie bierze po tym kąpiel. Może więc faktycznie wypełniała tam z nimi PIT?

Fakt, że wszystko znajduje się tu w jakimś kontekście, jest najlepszą cechą filmu. Nigdy nie oglądamy tylko obierania ziemniaków, zmywania naczyń lub przygotowywania nakryć na stole. Liczy się, w jakiej kolejności te rzeczy zostają wykonane, co jest przed czym i zamiast czego – ostatecznie zadajemy sobie pytanie, dlaczego bohaterka robi akurat to, co robi. Czemu poświęca się tak banalnym czynnościom i robi to na dodatek z takim oddaniem? Tak, jest tu słynne ujęcie, na którym bohaterka po prostu siedzi w fotelu przez trzy minuty, ale tutaj wciąż jest jakiś kontekst – Jeanne czeka na coś.

Jeśli miałbym wskazać jakiś minus to byłoby to wypstrykanie się pani reżyser ze wszystkiego, co miała w rękawie, po około 11 minutach. Potem film już niespecjalnie ewoluuje, posługując się ponownie tym samym, co już pokazał wcześniej. Co niekoniecznie musi być błędem, mogło być zamierzone – w końcu tak właśnie wygląda życie bohaterki, cały czas w kółko to samo. Poza tym widać, że autorka filmu była na pierwszym roku studiów i dopiero uczyła się prowadzenia aktorów albo technicznej obsługi aparatu (są tu sceny na ulicy wieczorem i wszystko, co widać to małe jasne punkty na czarnym ekranie – czyli latarnie). Niemniej – wiedziała już, czym film jest i dlaczego właśnie w tym języku chce tworzyć. To widać wyraźnie. Podstawowe techniki narracji, jak choćby właśnie umieszczanie wszystkiego w szerszym kontekście, miała już opanowane – jest więc naprawdę dobrze.

To jednak warsztat, a pod względem treści? Paradoksalnie jej uboga ilość działa na korzyść filmu, ponieważ mamy miejsce, by nałożyć na tytuł coś od siebie – dzięki temu każdy ma szansę odebrać film w inny sposób. Jeśli od siebie mogę coś zasugerować – nie ograniczajcie się do patrzenia na Jeanne przez pryzmat tego, że jest kobietą. Spróbujcie patrzeć na nią jako człowieka, to w końcu najmniejsza mniejszość: pojedyncza osoba. Finał produkcji można nawet odczytywać pod kątem filozofii obiektywizmu, jako zaprzestanie życia dla innych, by zacząć żyć dla siebie. Jeśli tak było, to autorka nie do końca zrozumiała tę filozofię, ale wciąż – trudno mi oceniać. To w końcu bardzo otwarty film i nie ma za bardzo sensu oceniać go pod względem tego, co stara się przekazać, skoro nawet można mieć wątpliwości CZY coś przekazuje. Czytając wywiad z panią reżyser można mieć wrażenie, jakby nawet ona mogła tylko interpretować. Miłego seansu!