Podsumowanie polskiego kina lat 50

Początek dominacji polskiego kina w obrębie sztuki filmowej. Jak w 1956 zaczęli, tak się trzymali bez konkurencji do 1991 roku – w mojej opinii. Leonard Buczkowski, Aleksander Ford, Wanda Jakubowska ze starej gwardii prowadzą nowych artystów – niektórzy dosłownie, bo prowadzili szkołę i nauczali – inni robili miejsce, ponieważ nie mieli już serca do sztuki. Byli inwigilowani albo mieli zszarganą psychikę tak po prostu przez doświadczenia wojenne, nie mogąc zaśpiewać o Czerwonych makach pod Monte Cassino, bo wciąż mieli tych ludzi przed oczami. W takich okolicznościach debiutowali Stanisław Różewicz, Jerzy Kawalerowicz, Andrzej Wajda, Andrzej Munk, Wojciech Jerzy Has, Tadeusz Chmielewski, Tadeusz Konwicki, Kazimierz Kutz czy Jerzy Passendorfer – reszta świata po prostu nie miała szans. Jednocześnie jednak była to wielkość, jaką dało radę uzyskać pod butem źródeł przeróżnych – tutaj wystarczy zacytować anegdotę o tym, jak pan Chmielewski walczył o swój debiut: Ewa chce spać – gdy film w końcu miał premierę odnosząc sukces, nagrodzono za niego niemal wyłącznie ludzi, którzy walczyli przeciw realizacji tej produkcji. Artystom po prostu pozwalano na kolejną próbę. I kolejną. Póki władzy się podobasz. Historia się zatrze, filmy się zatrą – ale o tych drugich będzie pamiętać więcej. Nieświadomych, jakim kosztem ta sztuka była stworzona.

Zresztą to pamiętanie to też niewiadoma, ponieważ szpilę ponownie trzeba wbić we wszelką legalną kulturę – wiele polskich filmów z tamtego okresu można obejrzeć wyłącznie nielegalnie w tym momencie. Na kanale YouTube, którego właściciel pisze wprost: „AUTOR KANAŁU W ŻADEN SPOSÓB NIE ZARABIA NA TYCH FILMACH, ZAŚ POWODEM ICH UPUBLICZNIENIA JEST ICH MAESTRIA I KUNSZT AKTORSKI WYSTĘPUJĄCYCH W NICH AKTORÓW, A PRZEDE WSZYSTKIM OCALENIE OD ICH ZAPOMNIENIA. PEWNĄ ROLĘ PEŁNI TEŻ EDUKACJA WIDZÓW, BY NIE MYŚLELI, ŻE POLSKIE KINO TO PATRYK VEGA ALBO GŁUPAWE TZW. KOMEDIE ROMANTYCZNE.” Czy na tym faktycznie nie zarabia? Tego nie wiem. Potem jeszcze dodaje notę, że poddawał każdy film obróbce – wyostrzał, zwiększał głośność itd. W takiej formie większość ludzi obecnie może poznać te filmy. A może być gorzej – mogliśmy być obcokrajowcami ledwo znającymi język polski. I robić podejście do niektórych starych obrazów, gdzie nawet Polacy mają problemy ze zrozumieniem, co się tam mówi…

Na szczęście piractwo istnieje, więc i filmy. Nadal można się nimi cieszyć i je odkrywać. Jeśli o mnie chodzi – mój osobisty TOP jest naprawdę mocny, a dwa filmy z niego są na liście moich arcydzieł wszech czasów. Ciekawostka: najgorsze, co widziałem z tego z okresu, to Cement i słowa – krótki metraż Zanussiego o gadających ludziach, który jest niemy. Byłem kiedyś w Iluzjonie na przeglądzie Zanussiego i puszczali właśnie przez ponad dwie godziny takie różne rzeczy tego twórcy. W tym trzeci odcinek serialu historycznego, bo on go reżyserował. Tak, tylko trzeci pokazali. Najpopularniejszym filmem roku, jeśli chodzi o historyczny box-office, była Awantura o Basię (1959) z wynikiem 8,2 miliona widzów (5,4 do ’69 roku). Do dzisiaj jest to 17 wynik w historii Polski, jeśli chodzi o produkcje sprzed 1989 roku. Tak, obecnie film jest tylko do wypożyczenia na katolickim VOD.

Ówczesny box-office (czy jak to się wtedy to-to nazywało) prezentował się jakoś tak (pamięć już nie ta):